บทความ (Article)

นางรัชดาภรณ์  พันธ์พิกุล  ตำแหน่ง ครูชำนาญการพิเศษ

โรงเรียนบ้านท่าหลุกสันทราย  ปีที่เกษียณอายุราชการ 2568

นวัตกรรมการนำเสนอผลงาน – นวัตกรรมที่เป็นเลิศ [BEST PRACTICES]

ชื่อผลงาน  “ทักษะกระบวนการ บูรณาการกับสิ่งแวดล้อม สู่ค่ายเยาวชน...รักษ์พงไพร”

ชื่อผู้นำเสนอ   นางรัชดาภรณ์    พันธ์พิกุล ตำแหน่ง ครูชำนาญการพิเศษ  ปีที่เกษียณอายุราชการ 2568

กลุ่มสาระการเรียนรู้  วิทยาศาสตร์

โรงเรียนบ้านท่าหลุกสันทราย   สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม่ เขต 1

โทร 053-244255   โทรสาร 053-244255 มือถือ 0871264273 
EMAIL : RATCHADA21@GMAIL.COM

      1. ความสำคัญของผลงานหรือนวัตกรรมที่นำเสนอ

 โรงเรียนจัดโครงสร้างการบริหารงานเชิงระบบโดยมีกิจกรรมนักเรียน ใช้การบูรณาการ  การมีส่วนร่วมในกลุ่มสาระวิชาเข้าด้วยกัน  มีผู้รับผิดชอบชัดเจนในกลุ่มสาระที่ตนเองรับผิดชอบ ไม่ทำให้เป็นการเพิ่มภาระแต่อย่างใด  เป็นงานที่ต้องรับผิดชอบโดยปกติ เพื่อพัฒนาให้การดำเนินกิจกรรมการเรียนรู้ มีประสิทธิภาพ  เกิดประสิทธิผล ผู้เรียนมีคุณภาพและผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนในทุกๆกลุ่มสาระการเรียนรู้ โดยเฉพาะกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และกลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์  มีกระบวนการบริหารพัฒนางานที่เป็นระบบ มีปัจจัยทุกด้าน ที่พร้อม บุคลากรทุกฝ่ายจึงร่วมกันวางแผน  นำนโยบาย เป้าหมาย ยุทธศาสตร์ จุดเน้น แผนงาน  โครงการและกิจกรรม  มีบันทึกร่องรอยการปฏิบัติที่เป็น [BEST PRACTICES] ของกิจกรรม ไว้ศึกษาในโอกาสต่อไป

การจัดการศึกษา ต้องยึดหลักว่า ผู้เรียนทุกคนมีความสามารถเรียนรู้และพัฒนาตนเองได้ และถือว่า ผู้เรียนมีความสำคัญที่สุด กระบวนการจัดการศึกษาต้องส่งเสริมให้ผู้เรียน สามารถพัฒนาตามธรรมชาติและเต็มศักยภาพ ในมาตรา 23 เน้น การจัดการศึกษาในระบบ นอกระบบ และตามอัธยาศัย  ให้ความสำคัญของการบูรณาการ ความรู้ คู่คุณธรรม กระบวนการจัดการเรียนรู้ตามความเหมาะสมของระดับการศึกษา ในส่วนของการเรียนรู้ด้านวิทยาศาสตร์นั้น ต้องให้เกิดทั้งความรู้ ทักษะและเจตคติทางด้านวิทยาศาสตร์  รวมทั้งความรู้ความเข้าใจ และประสบการณ์เรื่องการจัดาร การบำรุงรักษา และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยั่งยืน  วิทยาศาสตร์ มีบทบาทสำคัญยิ่งในโลกปัจจุบันและอนาคต เพราะวิทยาศาสตร์เกี่ยวข้องกับชีวิตของ ทุกคน ทำให้คนได้พัฒนาวิธีคิด ทั้งความคิดเป็นเหตุ เป็นผล คิดสร้างสรรค์ คิดวิเคราะห์ วิจารณ์ มีทักษะที่สำคัญในการค้นคว้าหาความรู้ มีความสามารถในการแก้ปัญหา อย่างมีระบบสามารถตัดสินใจโดยใช้ข้อมูลหลากหลาย และ สามารถตรวจสอบได้  วิทยาศาสตร์เป็นวัฒนธรรมของโลกสมัยใหม่ซึ่งเป็นสังคมแห่งความรู้ [Knowledge Based Society] ทุกคน จึงจำเป็นต้องได้รับการพัฒนาให้รู้วิทยาศาสตร์ [ Knowledge Literacy For All ]
เพื่อที่จะได้ความรู้ ความเข้าใจโลกธรรมชาติและเทคโนโลยีที่มนุษย์สร้างขึ้น และนำความรู้ไปใช้อย่างมีเหตุผล  สร้างสรรค์มีคุณธรรม ที่สำคัญคือ ช่วยเพิ่มขีดความสามารถในกาพัฒนาเศรษฐกิจ สามารถแข่งขันกับนานาประโทศและดำเนินชีวิต อยู่ร่วมกันในสังคมโลกอย่างมีความสุข จากการจัดการเรียนการสอนสาระวิทยาศาสตร์ ในระดับประถมศึกษาของข้าพเจ้า  พบว่าปัญหาสำคัญของการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนยังขาดทักษะในการปฏิบัติกิจกรรม  ทักษะกระบวนการวิทยาศาสตร์  การคิดวิเคราะห์และปฏิบัติในกระบวนการต่างๆ ทำให้นักเรียนมี ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิทยาศาสตร์ด้านทักษะกระบวนการ ทางวิทยาศาสตร์ที่จะใช้เป็นเครื่องมือแสวงหา ความรู้ด้วยตนเอง

ดังนั้น ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์  มึความสำคัญต่อการเรียนวิทยาศาสตร์โดยเฉพาะกิจกรรมการทดลอง ซึ่งเป็นองค์ประกอบร่วมที่ใช้ในการแสวงหาความรู้ทางวิทยาศาสตร์ เป็นกระบวนการทางการคิด เป็นกระบวนการทางด้านสติปัญญาในขณะเดียวกันก็สามารถนำไปใช้กับสาระเรียนรู้อื่นๆได้อย่างกว้างขวาง และนักเรียนยังสามารถนำทักษะดังกล่าวเป็นหลักในการคิดอย่างมีเหตุผล เพื่อแก้ปัญหาต่างๆในชีวิตประจำวัน

ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ในระดับชั้นประถมศึกษาประกอบด้วย ทักษะขั้นพื้นฐาน 8 ทักษะ ได้แก่  

1. ทักษะการสังเกต

2. ทักษะการจำแนกประเภท

3. ทักษะการวัด

4. ทักษะการใช้ตัวเลข(การคำนวณ)

5. ทักษะการหาความสัมพันธ์ระหว่าง สเปสกับสเปส  และ สเปสกับเวลา

6. ทักษะการลงความเห็นจากข้อมูล

7. ทักษะการสื่อความหมายของข้อมูล

8. ทักษะการทำนายหรือการพยากรณ์

การจัดการเรียนการสอนสำหรับนักเรียนชั้นประถมศึกษาในรูปแบบของกิจกรรมพัฒนาทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ จึงเป็นทักษะส่งเสริมให้นักเรียนสามารถคิดหาเหตุผล แสวงหาความรู้ สามารถแก้ปัญหาได้

      2.จุดประสงค์และเป้าหมายของการดำเนินงาน

วิธีดำเนินการพัฒนาขั้นตอนของการดำเนินงาน คณะครูผู้เกี่ยวข้องมาร่วมกันวางแผนเพื่อให้โรงเรียนชุมชนในการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม  ประการแรก พร้อมใจกัน จัดกิจกรรมให้เกี่ยวข้องกับหลักสูตรสถานศึกษาบูรณาการเชื่อมโยงหัวข้อกิจกรรม น้ำ ขยะ พืชสมุนไพร พลังงานทดแทนกับทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ ได้แก่

กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย

- การอ่าน การอ่านจับใจความ การอย่างออกเสียง

- การเขียน การเขียนเรียงความ คำขวัญ โครงงาน การแต่งประโยช

- การฟัง ดู และการพูด การนำเสนอผลงาน การเล่าเรื่อง

- หลักการใช้ภาษา ชนิดของคำ การแต่งประโยค

- วรรณคดีและวรรณกรรม เขียนคำขวัญ แต่งคำประพันธ์ คำคล้องจอง

กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์

-  การนับ คิดคำนวณ ความยาว ระยะทางพื้นที่ ทิศ แผนผัง ร้อยละ และ นำความรู้เกี่ยวกับ การวัดไปใช้แก้ปัญหาในสถาณการต่างๆได้

กลุ่มสาระวิทยาาสตร์

-  ทักษะการสำรวจ สังเกต ทดลอง การรวบรวมข้อมูล การจัดหมวดหมู่ และโครงงาน

 กลุ่มสาระสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม

-  ประชาธิปไตยในการทำงานกลุ่ม คุณธรรมจริยธรรม ความรับผิดชอบต่อหน้าที่
ภูมิศาสตร์ ธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม ประวัติความเป็นมาของพืชและสัตว์

กลุ่มสาระสุขศึกษาและพลศึกษา

-   สุขอนามัยในโรงเรียน การออกกำลังกาย การดูแลสุขภาพและการป้องกันโรคต่างๆ

กลุ่มสาระศิลปศึกษาและดนตรี

-  การวาดภาพสิ่งแวดล้อมที่สนใจ การร้องเพลงประกอบท่าทาง 

กลุ่มสาระการงานอาชีพและเทคโนโลยี

-  การสืบค้นด้วยอินเตอร์เน็ต การใช้สื่อเทคโนโลยีในการเรียนรู้กับสิ่งแวดล้อม
การปลูกพืชในกระถางแขวน  การคัดแยกขยะเพื่อโลกสวยด้วยมือเรา

กลุ่มสาระภาษาอังกฤษ

-   คำศัพท์เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน การนำเสนอขั้นตอนการปฏิบัติด้วยภาษาอังกฤษ

      3. กระบวนการผลิตผลงานหรือขั้นตอนการดำเนินงาน

            เปิดโอกาสให้นักเรียนเข้าร่วมกิจกรรมการเรียนรู้ตามฐานที่ตนเองสนใจ โดยใช้แนวคิด “ฝึกให้รู้ ดูให้จำ ทำให้จริง”  โดยหมุนเวียนทำกิจกรรมจนครบฐาน ดังต่อไปนี้

            ฐานที่ 1 สิ่งแวดล้อมศึกษา ภูมิทัศน์ในโรงเรียน สวนสมุนไพร สร้างสรรความคิด ผลิตงานโดยนำ ความรู้มาพัฒนา บูรณาการกับสิ่งแวดล้อม และนำเสนอในลักษณะ

- วาดภาพ

- แต่งคำขวัญ  คำกลอน 

- เรียนความ   เขียนเรื่องจากภาพ

- สิ่งประดิษฐ์จากสิ่งวัสดุเหลือใช้

- โครงงานในกลุ่มสาระการเรียนรู้ต่างๆ

            ฐานที่ 2 การจัดการขยะ  แยกขยะประเภทต่างๆโดยเริ่มจาก

1. การให้ความรู้สู่การปฏิบัติ (ขยะเปียก ขยะแห้ง ขยะรีไซเคิล ขยะพิษ)

2. ทำปุ๋ยหมักชีวภาพ และปุ๋ยสูตรพระราชทาน

           ร่วมกันวางแผนโดยนำความรู้เรื่อง 5 R มาคิดวิเคราะห์คัดเลือกวิธีการได้ 3 แบบ ที่เหมาะกับบริบทของโรงเรียนคือ ลดการใช้ [Reduce] การใช้ซ้ำ [Reuse] และ รีไซเคิล [Recycle] ดำเนินการคัดแยกขยะ

            ฐานที่ 3 บ่อดักไขมันโดยใช้ อีเอ็ม [EM]

บ่อดักไขมันในโรงเรียนเป็นกิจกรรมการเรียนรู้ที่นักเรียนสามารถนำความรู้ที่ได้จากการใช้ไปประยุกต์ใช้ในครัวเรือน หรือ แนะนำเพื่อนบ้าน จะช่วยลดมลพิษในแหล่งน้ำมีอยู่ในชุมชนได้อีกวิธีหนึ่ง  ถ้าหากทุกบ้านทิ้งเศษอาหารและไขมันลงในแหล่งน้ำ เป็นสาเหตุให้น้ำเน่าเสีย เกิดมลภาวะเป็นพิษส่งผลกระทบต่อมนุษย์ สัตว์ และพืช

            ฐานที่ 4 นักสืบสายน้ำ  จัดกิจกรรมการเรียนรู้เพื่อตรวจสอบวัดคุณภาพน้ำ

กิจกรรมการเรียนรู้นักสืบสายน้ำ เป็นกิจกรรมที่ใช้วิธีวัดคุณภาพน้ำจากแหล่งน้ำต่างๆ ได้แก่แม่น้ำปิง แหล่งน้ำในโรงเรียน เพื่อดูระบบนิเวศน์โดยมีสัตย์น้ำดังกล่าว เพราะถ้ามีสัตว์น้ำมาอาศัยอยู่ตามรากของพืชน้ำจำนวนหลายชนิดแสดงให้เห็นว่า คุณภาพน้ำดี  สัตว์น้ำจืดตัวเล็กๆเป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง เช่น กุ้ง หอย ปู ปลา แมลงน้ำต่างๆ เป็นสิ่งดึงดูดเด็กๆให้อยากเข้าร่วมกิจกรรมอนุรักษ์ มีความมุ่งมันจะรักษาสายน้ำ กิจกรรมการเรียนทำให้นักเรียนรู้จักการสังเกต  การนับจำนวน การแยกประเภท การรวบรวมข้อมูล อาจเป็นการบันทึกข้อมูลโดยการวาดรูป การเขียนคำขวัญ สรุปด้วยบทกลองหรือเขียนเป็นนิทานตามจินตาการก็ได้

            ฐานที่ 5 เสริมความรู้สู่พลังงาน

การปั่นจักรยานเสริมสร้างสุขภาพ  ผลพลอยได้จากการปั่นจักรยานคือ นักเรียนที่มีภาวะโรคอ้วนจะเป็นการช่วยลดความอ้วน สร้างความแข็งแรงให้กล้ามเนื้อ นักเรียนได้รับความสนุกสนานเพลิดเพลิน ได้เคลื่อนไหวร่างกาย ออกกำลังกาย นักเรียนสามารถสรุปองค์ความรู้ที่ได้ในรูปแบบโครงงานแยกแลกความดี  การทำแผนที่ความคิด  การวาดภาพ  การทำสถิติเปรียบเทียบน้ำหนัก จำนวนนับ จากการปั่นจักรยานข้างต้น

            ฐานที่ 6 นักพิทักษ์สิ่งแวดล้อม

นักเรียนได้สมุครเข้าเป็นส่วนหนึ่งที่จะดูแลสิ่งแวดล้อมให้กับโรงเรียน  นำความรู้มาใช้ปฏิบัติจริงในการดูแลสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนและชุมชนด้วยจิตอาสา ร่วมคิดร่วมทำด้านสิ่งแวดล้อม ตามหลักความพอเพียง(เศรษฐกิจพอเพียง)มาปรับใช้ให้เหมาะสมกับสภาพของแต่ละท้องถิ่น หาผู้แทนนักเรียนเป็นอาสาสมัครในการดูแลเฝ้าระวังและรักษาสภาพแวดล้อมในโรงเรียนและชุมชน

      4. ผลการดำเนินงาน – ผลสัมฤทธิ์ – ประโยชน์ที่ได้รับ

4.1   ผลสำเร็จจากการจัดกิจกรรมการเรียนรู้  ได้ดำเนินการตามที่วางไว้คลอบคลุมกระบวนการ  P D C A  ปรากฎการดำเนินงานดังนี้

-  ระดับความพึงพอใจในการจัดกิจกรรม จากที่ผู้ปกครองกรอกแบบประเมิน หลังจากจัดกิจกรรมผลการดำเนินงานเป็นที่พึงพอใจ ร้อยละ 80 ได้รับการยกย่องชมเชย

-  กิจกรรมมีความต่อเนื่องปฏิบัติได้ครบทุกกิจกรรม ทำให้นักเรียนมีนิสัยรักสิ่งแวดล้อม รักการแสวงหาความรู้ มีเจตคติที่ดีต่อการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

-  นักเรียนมีความสามารถในการคิด วิเคราะห์ในการเรียนรู้ทุกสาระการเรียนรู้

-  นักเรียนมีความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน และชุมชน

-  การมีส่วนร่วมกิจกรรมนักเรียนได้ทำกิจกรรมครบทุกกิจกรรม

      5. ปัจจัยความสำเร็จ

    กิจกรรมประสบผลสำเร็จในการดำเนินงานตามระบบการเรียนรู้

-  ผู้บริหารมีภาวะผู้นำ  มีวิสัยทัศน์ มีความคิดริเริ่มและเปิดโอกาสให้ดำเนินงานอีกทั้งสนับสนุนส่งเสริม อำนวยความสะดวกทุกประการ

-  มีความสามัคคีเสียสละ  มีความรู้ความสามารถ มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ รวมทั้งความเป็นครูของคณะครู และบุคลากรในโรงเรียน

-  ความร่วมมือ ร่วมใจจากนักเรียน ทำให้กิจกรรมบรรลุผลเป็นที่น่าพอใจของทุกฝ่าย ส่งผลถึงได้รับคัดเลือกเป็นตัวแทนเยาวชนแกนนำของโครงการค่ายเยาวชน...รักษ์พงไพรเฉลิมพระเกียรติ 60 พรรษา ถึง ๓ ปี

-  ความร่วมมือของชุมชนในท้องถิ่น เห็นความสำคัญของสิ่งแวดล้อม ทำให้ได้รับการสนับสนุนเต็มที่

      6. บทเรียนที่ได้รับ [ Lesson Learned ]

- นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจ ในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

- นักเรียนมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมทั้งภายในและภายนอกโรงเรียน

- นักเรียนและครู ได้ตระหนักถึงความสำคัญของสิ่งแวดล้อม ตลอดจนรักษาสมดุลย์ของสิ่งแวดล้อม

- ครูมีการพัฒนาการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ได้อย่างหลากหลาย โดยจะต่อยอดการศึกษาพันธุ์ไม้ด้วย QR CODE  

- โรงเรียนมีสภาพแวดล้อมที่ดี ร่มรื่นน่าอยู่ สะอาด ตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียง ด้วย 3 ห่วง 2 เงื่อนไข

- ผู้ปกครอง ชุมชน มีความภาคภูมิใจในบุตรหลานของตนและร่วมปฏิบัติกิจกรรมรักษาสิ่งแวดล้อม มากขึ้นทำให้ภูมิทัศน์สะอาด สวยงามมากขึ้น

      7.  การเผยแพร่  การได้รับยกย่อง  รางวัลที่ได้รับ

             การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่มุ่งเน้นให้นักเรียน ได้ปฏิบัติกิจกรรมการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมทั้งรูปแบบ โครงงาน และ กิจกรรมบูรณาการ  ส่งผลให้เกิดการเรียนรู้ที่มีคุณภาพ จนได้รับการยกย่องและได้รับรางวัลดังนี้

- รางวัลเหรียญทองการประกวดโครงงานทดลองวิทยาศาสตร์

- รางวัลเหรียญทองการประกวดประฏิมากรรมสิ่งแวดล้อมน่าอยู่

- รางวัลเหรียญทองโครงงานเศรษฐกิจพอเพียง การทำปุ๋ยชีวภาพ (EM) น้ำยาล้างจาน  แชมพูสมุนไพรใบหมี่

- รางวัลเหรียญทองโครงงานคุณธรรมเรื่อง ห้องเรียนเรารักความสะอาด และเรื่องแยกแลกความดี

- รางวัลแกนนำนักเรียนกิจกรรมค่ายเยาวชน...รักษ์พงไพรเฉลิมพระเกียรติ 60 พรรษา ตั้งแต่ ปี พ.ศ.2558 -2561  ได้รับคัดเลือกเป็นตัวแทนนักเรียนแกนนำต่อยอดยอดเยี่ยมระดับประเทศ  ( ถึง 3 ปี )

ผลงานและความภาคภูมิใจ

นักเรียนได้รับคัดเลือก เป็นตัวแทนเยาวชน...รักษ์พงไพร ระดับประเทศ ปี พ.ศ.๒๕๖๑
กล่าวถวายรายงาน ต่อ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี
ณ สวนสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์ ระหว่างวันที่ ๕ – ๑๐ สิงหาคม ๒๕๖๑



นักเรียนได้รับคัดเลือก เป็นตัวแทนเยาวชน...รักษ์พงไพร ระดับประเทศ ปี พ.ศ. ๒๕๖๐
กล่าวถวายรายงาน ต่อ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี
ณ สวนสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์  ระหว่างวันที่ ๕ – ๑๒ สิงหาคม ๒๕๖๐

นักเรียนได้รับคัดเลือก เป็นตัวแทนเยาวชน...รักษ์พงไพร ระดับประเทศ ปี พ.ศ. ๒๕๕๘
กล่าวถวายรายงาน ต่อ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี
ณ สวนสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์  ระหว่างวันที่ ๗ – ๑๑ สิงหาคม ๒๕๕๘